روز جهانی میراث فرهنگی

تعریف میراث از ریشه ارث، به هر چیزی اطلاق می شود که از گذشتگان و نیاکان به ما رسیده است، از آب و ملک و خانه و... تا خلق و خوی ومظاهر فیزیکی که از طریق وراثت از نسلی به نسلی می رسد. در ماده یک قانون اساس نامه سازمان میراث فرهنگی کشور، مصوب سال 1364، میراث فرهنگی چنین تعریف شده است: «میراث فرهنگی شامل آثار باقی مانده از گذشتگان است که نشانگر حرکت انسان در طول تاریخ است و با شناسایی آن، زمینه شناخت هویت و خط حرکت فرهنگی میسر می شود و از این طریق زمینه عبرت برای انسان فراهم می آید». به عبارت دیگر، میراث فرهنگی رد پای انسان در طول تاریخ است که حامل پیامی انسانی است. میراث فرهنگی مادی و معنوی به طور کلی میراث فرهنگی دو نوع است: میراث فرهنگی ملموس و مادی، که به مجموعه مظاهر مادی که خارج از وجود ما تحقق مادی و فیزیکی دارد اطلاق می شود. بیشتر ارزش های تاریخی و هنری بر آثار و مظاهر مادی مترتب است. مانند: شهرها و بناها، اشیاء و...، میراث فرهنگی غیر ملموس ومعنوی، مجموعه مظاهری هستند که گرچه وجود خارجی ندارند، اما جلوه های مادی آنها قابل درک و در دسترس است. مانند: زبان، باورها، اعتقادات و آداب و رسوم که به خودی خود مادی نیستند. سازمان میراث فرهنگی کشور، مسئول و عهده دار میراث فرهنگی ملموس و مادی ایران است و اشیاء و اموالی که نشان دهنده فرهنگ باشد، مورد توجه این سازمان است؛ زیرا این آثار می توانند بازگو کننده و برقرار کننده ارتباط فرهنگی انسان در طول تاریخ باشند. میراث فرهنگی در قرآن در قرآن، آیات بسیاری وجود دارند که توجه به گذشته و آثار باقی مانده از آن را با الفاظ گوناگون بیان کرده است، مثلاًقرآن کریم در آیه 82 سوره غافر می فرماید: «آیا روی زمین سیر نکردند تا ببینند عاقبت کسانی که بیش از آن ها بودند چه شد؟» و یا در آیه 128 سوره طه می خوانیم: «آیا برای هدایت آنان کافی نیست که بسیاری از نسل های پیشین را که (طغیان کردند) هلاک نمودیم، و این ها در مسکن های (ویران شده) آنان راه می روند. مسلما در این امر، نشانه های روشنی برای خردمندان است. با توجه به کلمات به کار رفته در آیات الهی همچون عبرت، ذکر، موعظه و آیه، قرآن توجه به آثار گذشتگان را از مراجع اصلی هدایت مردمان و در واقع منبع علم و معرفت معرفی کرده است. عبرت آموزی آن چه از مجموع آیات قرآن روشن می شود و مورد توافق مفسران و تاریخ دانان مسلمان قرار گرفته، جنبه عبرت آموزی مراجعه به تاریخ و آثار گذشتگان است. این عبرت در نزد مسلمانان از قدیم فایده عمده تاریخ محسوب می شده است. از این که ابن خَلدون تاریخ خود را کتاب اَلعِبَرْ نام می نهد پیداست که تا چه حد به تجربه تاریخ اهمیت می دهد. علامه طباطبایی رحمه الله صاحب تفسیر المیزان می گوید: «امر به گردش در زمین و دیدن آثار پیشینیان، از ملت های گذشته و پادشاهان و فراعنه گردنکش، به جهت عبرتی است که در دیدن آثار آنان وجود دارد. چه آن که می بینیم آنان از بین رفته اند، بدون آن که قصرهای بلندشان و یا گنج های ذخیره شده شان فایده ای برای آنان داشته باشد و صرفا خداوند آن ها را حوادث پند دهنده ای برای آیندگان قرار داده است، تا مردم غافل با بهره برداری از آن ها پند گرفته و بیدار شوند. اهمیت حفظ میراث فرهنگی هر چیزی که از گذشتگان به جای مانده، حامل پیامی است، پیامی از چگونگی زندگی، تلاش و نبرد انسان برای زنده ماندن و غلبه بر طبیعت، برای رفع نیاز خود و استفاده درست از آن چه در دسترس بوده است. این تلاش ها به صورت تجربیات راهگشا در تکوین و تکامل تمدن های بشری نقش اساسی داشته است. تصویری که بر سفال های هزاره پنجم و ششم بیش از میلاد نقش بسته، بیان کننده درک مفاهیم و شناخت از طبیعت توسط مردم فلات ایران در آن روزگار است. یک قطعه سفال منقوش به جای مانده از هزاران سال پیش، برگی مستند از تاریخ این سرزمین است. به کمک همین نقوش می توان راز پیدایش خط را دریافت. از این رو حتی یک سفال ارزش بسیار می یابدو حفظ آن به عنوان میراث بشری ضرورت می یابد. همین طور یک مکان یا محوطه تاریخی، ارزشی گسترده می یابد که باید در حفظ و نگهداری آن کوشید. قدمت میراث فرهنگی ایران ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، به عنوان کشوری که با فرهنگ دیرین، در شکل گیری تمدن های جهانی دخیل بوده، میراث فرهنگی گسترده ای دارد. آثار به جا مانده از گذشتگان ما همواره زینت بخش موزه های جهان بوده است. نتایج مطالعات و کاوش های باستان شناسی، بازگو کننده آن است که ایران دارای یکی از قدیمی ترین تمدن های بشری بوده است. سیر تکامل فنون معماری و خانه سازی از مرحله استفاده از خشت های دست ساز و قالبی، اول بار درایران و در بین النهرین یافت شده است. ابزار سنگی به دست آمده از ساکنان اولیه حاشیه کوه های خراسان، زاگرس و البرز در نوع خود از مستندترین مدارک تاریخی است که قدمت کهن میراث فرهنگی ایرانیان را نشان می دهد. مواریث فرهنگی منقول و غیر منقول مواریث فرهنگی برحسب نحوه انتقال آن ها به دو نوع منقول و غیرمنقول تقسیم می شوند. مواریث فرهنگی منقول شامل اشیای باستانی، تاریخی و هنری است که در گنجینه های ملی و شخصی نگهداری می شوند و قابل انتقال هستند.مواریث فرهنگی غیرمنقول شامل تپه ها، بناها، کتیبه ها، محوطه ها و... هستند که این آثار قابل نقل و انتقال نبوده و باید در محل خود نگهداری شوند. فعالیت فعالیت های میراث فرهنگی را می توان در چهار گروه اصلی: شناسایی، صیانت، حفاظت و معرفی، خلاصه کرد. تقریبا تمام کشورهای جهان و از جمله کشورهای اسلامی با تعداد بی شماری بناها و اشیای تاریخی به عنوان میراث فرهنگی ملموس و آداب و سنن و شیوه های زندگی به عنوان میراث فرهنگی غیر ملموس مواجه هستند. موضوع شناسایی و ثبت این مجموعه عظیم برعهده میراث فرهنگی است. پس از شناسایی، صیانت از آثار آغاز می شود. از جمله قاعده هایی که در حفظ و صیانت از مواریث فرهنگی در جوامع اسلامی مؤثر بوده، قوانین شرعی وقف و انفال است. در مرحله حفاظت از مواریث فرهنگی، اقدامات حفاظتی از جمله مبارزه با عوامل فرسایشی و نیز فراهم نمودن شرایط ادامه حیات آثار صورت می گیرد. آثار فرهنگی به دست آمده، باید در جامعه معرفی شوند. در واقع معرفی، اقدامی است که در جهت آشنایی مردم با میراث گذشتگان آنان شکل می گیرد. حفظ میراث فرهنگی حفظ و حراست از میراث فرهنگی وظیفه همه افراد جامعه و در واقع وظیفه ای ملّی و همگانی است. در کشور ما به واسطه وجود میراث فرهنگی غنی، حفاظت از آثار باستانی، جلوه بیشتری می یابد. متأسفانه در زمان رژیم منحوس پهلوی و قبل از آن در دوره قاجار، بسیاری از اشیاء قدیمی که حاوی مطالب و نکاتی از گذشتگان ما بود توسط بعضی از کشورهای خارجی همچون روسیه، انگلیس و آمریکا به تاراج رفت. میراث فرهنگی، نشان از هویت و غرور ملی و باعث تداوم و غنی فرهنگ یک کشور است؛ از این رو حفظ و نگهداری آثار به جای مانده از گذشتگان تلاش و کوشش جدی و پیگیر همه مردم ومسؤلان را می طلبد. تاریخچه تأسیس سازمان میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور که مسئولیت و وظیفه مهم شناخت، حفاظت، معرفی و آموزش میراث فرهنگی ایران را به عهده دارد. سازمانی جوان است که سابقه شروع به کار آن با این نام و تشکیلات و ساختار امروزی به استناد قانون مصوب 10/11/1366 به سال 1366 شمسی برمی گردد. روز 17 ماه مِی میلادی مطابق با 28 اردیبهشت از سوی سازمان علمی ـ فرهنگی ملل متحد «یونسکو» به عنوان روز جهانی میراث فرهنگی نامیده شده است. نام گذاری چنین روزی از سوی سازمان یونسکو، اهمیت میراث فرهنگی و لزوم توجه بیشتر به این ثروت های بزرگ ملّی را گوشزد می کند. معماری اسلامی از سال 21 .ه که دروازه های فلات ایران به روی سپاهیان مسلمان گشوده شد، و آفتاب اسلام در سرزمین ایران طلوع کرد، طولی نکشید که به تدریج بر اثر گسترش روز افزون دین اسلام، مردم به ساختن مساجد پرداختند با این کار و نخستین مظاهر معماری اسلامی در ایران شکل گرفت. اولین آثار فرهنگ اسلامی، در قالب هنر معماری و تزیینات وابسته به آن در مسجد به عنوان مکان مقدس مسلمانان و محل عبادت و نیایش آنان تجلی یافت. نگاهی به آثار هنری در گنجینه های کشورهای اسلامی، حاکی از آن است که هنر این سرزمین ها از لحاظ طرح، ایده، نقشه و ترکیب با هنر مسیحیت در نیامیخته و از فرهنگ غنی اسلامی سرچشمه گرفته است. تجربه تاریخ در کلام امام علی علیه السلام انسان با تفکر در زندگی گذشتگان و آثار به جای مانده از آنان می تواند راه های مؤثر و بهتری را برای زندگی خویش انتخاب کند. نتایج این سیر، نه تنها از لحاظ فردی، بلکه در جنبه های اجتماعی زندگی نیز متجلی است. سیر و اندیشه در تاریخ زندگی پیشینیان و استفاده از تجربه تاریخ، ما را ازتکرار بسیاری از تجربه ها بی نیاز می کند. امام علی علیه السلام نیز دراین باره می فرمایند: «پسرم، درست است که من به اندازه پیشینیان عمر نکرده ام، اما در کردار آنان نظر افکندم، و در اخبارشان اندیشیدم. در آثارشان سیر کردم، تا آن جا که گویا یکی از آنان شده ام. با مطالعه تاریخ، گویا از اول تا پایان عمرشان با آنان بوده ام، پس قسمت های روشن و شیرین زندگیشان رااز دوران تیرگی شناختم، و زندگانی سودمند آنان را با دوران زیانبارش شناسایی کردم، سپس از هر چیزی مهم و ارزشمند آن را و از هر حادثه ای زیبا و شیرین آن رابرای تو برگزیدم». استفاده از تجربه گذشتگان در قرآن کریم به سیر و تفکر در آثار و سرگذشت پیشینیان سفارش بسیار شده است. در آیه 137 سوره آل عمران آمده: «پیش از شما، سنت هایی وجود داشت؛ پس در روی زمین سیر کنید و ببینید سرانجام تکذیب کنندگان (آیات خدا) چگونه بود». در این آیه و آیات دیگری، خداوند به استفاده و درس آموزی از تجربه تاریخ تاکید کرده است. برای شناخت حوادث تاریخی و سیره زندگی پیشینیان، میراث فرهنگی هر کشور نقش مهم و راه گشایی را ایفا می کند؛ از این رو سازمان میراث فرهنگی به عنوان سازمانی نو پا در کشور ما، مسئولیت خطیری بر عهده دارد.