ارکان انتظار فرج

 الف - نارضایتى از وضعیت موجود؛

 ب - امید به گشایش در زمان آینده.

 چگونگى تعامل با این دو عنصر سلبى و ایجابى، چهره هاى متفاوت انتظار را پدید مى آورد:

 ۱. انتظار غیر مسئولانه: در این حالت، شخص منتظر اگر چه به وضعیت موجود، معترض است، ولى بدون هیچ گونه تلاش و کوششى، تنها چشم به راه آینده بهتر است.

 وضعیت موجود، او را سرخورده و منزوى کرده است و او با دورى گزیدن از روال عمومى جامعه و حوادث سیاسى و اجتماعى، اعتراض خویش را از وضعیت موجود، اعلام مى کند.

 او تنها در پى آن است که خود و یا نزدیکانش، تحت تأثیر وضعیت موجود قرار نگیرند؛ ولى تلاش در راه نجات دیگران را وظیفه خویش نمى داند.

 مطابق این دیدگاه، اصلاح جامعه قبل از ظهور مهدى(ع) اقدامى بیهوده و بى نتیجه است و وظیفه ما تنها آن است که چشم به راه موعود و منجى باشیم تا او بیاید و نابه سامانى ها را سامان دهد.

 ۲. انتظار مسئولانه: شخص منتظر مسئول، حالتى سازنده، فعّال، پویا و تأثیرگذار دارد، وضعیت موجود را بر نمى تابد و تلاش مى کند تا زمینه هاى اجتماعى و فرهنگى براى ظهور امام(ع) را آماده کند. او نه تنها از منظر ویژگى هاى فردى، خود را شخصى آماده براى عصر ظهور تربیت مى کند، بلکه از منظر دانش و مهارت هاى ادارى، اجتماعى، سیاسى و فرهنگى نیز آمادگى کامل ورود فرد و جامعه به عصر ظهور را در پیشدید خود دارد و توانایى اداره جامعه مهدوى را داراست.

 جامعه مهدوى ، جامعه اى پویا، آماده، گوش به فرمان و شایسته آرمان مهدوى است. از این رو، پدید آوردن زمینه و آمادگى هاى اجتماعى، تشکیلاتى و فرهنگى نیز مى باید مورد توجّه باشد.

 انتظار فرج مسئولانه، به معناى باور داشتن به اهداف جامعه مهدوى است. منتظر مسئول، در محدوده قدرت و عمل خویش، تلاش در برپایى جامعه اى مطابق با معیارهاى مهدوى را وظیفه خویش مى داند.

 تکامل انسان و جامعه، کوشش در مسیر بازسازى جامعه بر اساس قسط و عدل، و مبارزه با ظلم و بى عدالتى، از جمله نمودهاى انتظار مسئولانه اند.با این همه، منتظرِ مسئول مى داند که عدالت فراگیر و جهانى، تنها در سایه دولت مهدوى پدید مى آید . از این رو، آماده سازى زمینه هاى ورود به آن دوره را وظیفه خود مى شمرد.

 امام صادق(ع) به این انتظار مسئولانه اشاره نموده و فرموده است:

 لِیُعِدَّنَّ أحَدُکُم لِخُروجِ القائِمِ وَ لَو سَهماً.[۱]

هر یک از شما باید خود را براى خروج قائم آماده کند، هر چند با فراهم آوردن تیرى باشد.

امام زین العابدین(ع) نیز ضمن برشمردن فضایل منتظران، به مسئولیت آنها اشاره نموده و فرموده است:

 اُولئِکَ المُخلِصونَ حَقّاً وَ شیعَتُنا صِدقاً ، وَ الدُّعاةُ إلى  دینِ اللَّهِ عزّ و جل سِرّاً وَ جَهراً .[۲]

آنان مخلصان حقیقى، شیعیان راستین ما و دعوتگران به دین خدا در پیدا و نهان هستند.

روشن است که غیبت امام عصر(ع) ، سبب کنار نهادن وظایف مسلمانان در امر به معروف و نهى از منکر، مبارزه با ظلم و تلاش در راه گسترش عدالت نخواهد شد.[۳] از این رو مى گوییم: احادیث مرتبط با انتظار فرج امام عصر(ع)، افزون بر دو رکن پیشین (نارضایتى از وضع موجود و امید به آینده بهتر)، به رکن سوم و مهم ترى نیز اشاره دارند، و آن مسئولیت پذیرى در دوره انتظار و آمادگى روحى - روانى و تجربه اندوزىِ علمى و مهارتى در این دوره و زمینه سازى براى ظهور امام مهدى(ع) و دوره پس از ظهور است. رکن سوم انتظار (مسئولیت پذیرى)، هویت ویژه اى به انتظار مى بخشد و آن را از خمودگى و بى تفاوتى نسبت به آینده، متمایز مى کند.چهار . برخى از احادیث، حالت انتظار فرج را گونه اى گشایش شمرده اند، مانند: «انتِظارُ الفَرَجِ مِنَ الفَرَجِ»[۴] یا «اِنتِظارُ الفَرَجِ مِن أعظَمِ الفَرَجِ».[۵]این احادیث، در صدد بیان دو مطلب اند:

 ۱. احساس امیدوارى و امید به آینده بهتر، گونه اى گشایش و فراخى است که روح انسانى را از افسردگى و یأس مى رهاند و شادابى و آرامش را به انسان هدیه مى کند.

 هدف از انتظار فرج، رها شدن از تنگناهاى روحى و روانى و امید به آینده اى بهتر است که بخشى از آسایش و آرامش روحى و روانى را نیز تأمین مى کند. از این رو، نوعى فرج و گشایش شمرده مى شود و حتّى عنوان «مِن أعظم الفرج (از بزرگ ترین فَرَج ها)» را به دست مى آورَد.

 ۲. انتظار فرج مسئولانه، بخشى از هدف و آرمان انتظار را تأمین مى کند. هدف از انتظار فرج، آن است که زمینه لازم براى رشد و تعالى فرد و جامعه پدید آید و آنان به کمال وجودى خود و سعادت اُخروى، دست یابند. هدف نهایى ظهور - که ساختن جامعه اى مهدوى است - ، تنها پس از ظهور امام مهدى(ع) اتّفاق مى افتد؛ ولى اهداف جزئى تر ظهور - که تعالى و فوز اُخروى افراد است - ، با حالت انتظار فرج مسئولانه، قابل دستیابى اند ، بدین معنا که انسانیت انسان، مطابق با معیارهاى الهى شکوفا مى شود و انسان، با تکیه بر گوهر فطرى خویش و با استمداد از عقل و نقل، انسانى در خور عصر مهدوى تربیت مى شود که به درجه اى از معنویت رسیده و شایستگى سربازىِ امام عصر(ع) و شهادت در رکاب ایشان را یافته است.

 اگر انتظار فرج مسئولانه، با این ویژگى ها تحقّق یابد، عنصر تکامل فردىِ شخص منتظر، به فعلیت رسیده است. این انتظار، هدف فرج را محقّق مى کند و حتّى بالاتر از فرج محسوب مى شود؛ زیرا شخص منتظر، با تکیه بر معارفِ در دسترس خود و بدون حضور معصوم(ع) به این درجه از رشد و تعالى دست یافته است که نشان دهنده تلاش فراوان اوست.

این معنا، در حدیثى از امام صادق(ع) نمایان است، آن جا که در جواب ابو بصیر از «زمان فَرَج» فرمود:

 یا أبا بَصیرٍ ! وَ أَنتَ مِمَّن یُریدُ الدُّنیا ؟ مَن عَرَفَ هذَا الأَمرَ فَقَد فُرِّجَ عَنهُ لِانتِظارِهِ .[۶]

اى ابو بصیر! آیا تو هم از دنیاخواهان هستى؟! هر کس این امر (قیام) را بشناسد ، به خاطر انتظار کشیدنش، گشایش سختى او مى شود.

ملّا صالح مازندرانى در تبیین این حدیث مى نویسد:

 امام در پاسخ او فرمود که و دنیا و زینت آن را مى جویى و به دنبال فرج در دنیا هستى ، و این ، امرى آسان و کوچک است . فرج اصلى ، همان گشایش اخروى است که با خلاصى از عذاب ابدى حاصل مى شود و این فرج ، اکنون براى تو حاصل است ؛ چرا که تو این حقیقت را یافته اى و کسى که این را بشناسد ، خدا برایش گشایش حاصل نموده ، او در تنگى سینه و وسوسه هاى نفسانى و عذاب آخرت مى رهاند ، و همه اینها به خاطر منتظر فرج بودن اوست ؛ چون این کار از برترین عبادات است و موجب گشایش حقیقى - که گشایش اخروى است - ، مى گردد .[۷]

مفهوم عبارت «فرج اُخروى» در این حدیث، در سخنان فیض کاشانى و علّامه مجلسى هم آمده است.[۸]

 

 

پاسخگو : بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت

منبع : دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد پنجم سال انتشار : 1393 از صفحه 305 تا صفحه 313