
تلگرام روسی؛ صمیمیترین دوست ایرانیها
مقدمه
چند سالی از رو آوردن کاربران تلفن همراه به شبکههای اجتماعی نمیگذشت که نرمافزاری روسی الاصلی به نام تلگرام توانست بهسرعت در ایران از بسیاری از نرمافزارهای شبکه اجتماعی تلفن همراه سبقت بگیرد، بهطوری که بخش بزرگی از جمعیت پخش شده در شبکههای وایبر، تانگو، نیمباز، واتسآپ، ویچت و ... به این شبکه اجتماعی کوچ کردند. این موضوع سبب شد تا آمار بالای کاربران شبکههای اجتماعی دیگر نظیر وایبر، به طرز چشمگیری کاهش پیدا کند.
نرمافزار پیامرسان تلگرام، در سال 2013، توسط برادران دوروف (Durov) در روسیه ساخته شد. برادران دوروف پیش از آن، شبکه اجتماعی VK را ساخته بودند. ویکِی، یکی از بزرگترین شبکههای اجتماعی در سطح کشورهای روسی زبان است. دفتر شرکت Telegram Messenger LLP، در برلین آلمان قرار دارد. این شرکت مدعی است که هیچگونه وابستگی خاصی نداشته و یک موسسه غیرانتفاعی و غیردولتی است، براساس اخبار منتشر شده این شرکت را میتوان شرکتی آلمانی – آمریکایی متصور شد زیرا چندین شرکت آلمانی و آمریکایی به تامین مالی آن میپردازند.
طبق آخرین آمار برخلاف کاربران کشورهای اروپایی و آمریکایی که بیشتر در شبکههایی نظیر واتس آپ حضور دارند، ایرانیها بیشتر در شبکه تلگرام مشغول هستند. متأسفانه کاربران ایرانی در رأس بازدیدکنندگان این شبکه اجتماعی قرار دارند، 5/47 درصد از کل کاربران این شبکه اجتماعی را ایرانیها تشکیل میدهند و روسیه با 7/7 درصد در جایگاه دوم قرار دارد. لازم است بدانیم طبق آخرین آمار، کلیه کاربران فعال تلگرام در جهان 100 میلیون نفر در بازه زمانی یک ماه است.
نکته جالب توجه اینجاست که این آمار در پنج ماه گذشته به گونهای دیگر بود، بهطوری که کاربران ایرانی تلگرام تنها 7/36 درصد کل کاربران را تشکیل میدادند و کاربران فعال این کشور در سراسر جهان تنها 60 میلیون نفر بود.
پروتکل امنیتی
پروتکل امنیتی که در تلگرام بهکاررفته است، «MTProto Mobile Protocol» نام دارد. پروتکل تازهساخت MTProto توسط نیکلای دورف بر مبنای رمزنگاری ایئیاس ۲۵۶ بیتی متقارن، رمزنگاری آراسای ۲۰۴۸ و پروتکل تبادل کلید دیفی-هلمن است. پروتکل تبادل کلید دیفی-هلمن، یک پروتکل رمزنگاری است که با استفاده از آن، دو نفر یا دو سازمان، میتوانند بدون نیاز به هرگونه آشنایی قبلی، یک کلید رمز مشترک ایجاد و آن را از طریق یک مسیر ارتباطی غیر امن، بین خود تبادل نمایند.
تبدیل شدن تلگرام به یک چالش
شاید تا پیش از ورود روباتها و اتصال روباتهای خودکار اینترنتی به سرورهای بزرگ این شبکه اجتماعی، این شبکه اجتماعی بهعنوان یک چالش رو به رشد و خطرناک محسوب نمیشد، ولی امروزه با ظهور هزاران روبات در این شبکه و فعالیت مستمر آنها در بخشهای مبتذل و انحرافی در بسیاری از حوزهها باعث شد این فناوری به یک معضل لجام گسیخته تبدیل شده است.
هنگامیکه به بخش روباتهای این سایت و سرور مربوطه (Storebot.me) و دستهبندی موضوعی آنها در سایت تلگرام رجوع میکنیم، مشاهده میکنیم هزاران روبات در این سایت موجود است که وظیفهشان انتشار مطالب غیرواقعی و دروغین است. در این بخش هر کاربر قادر است بنا بر زبان دلخواه خود به بخش موردنظر رجوع کند. در حال حاضر در این بخش، نزدیک به 8300 بات فارسی زبان ساختهشده است که در پنج ماه گذشته این عدد 4500 بات بود.
نکته تاسف برانگیز این است که از این تعداد، 517 بات بهصورت مستقیم در بخش غیر اخلاقی که غربیها بخش بزرگسال (Adult) مینامند، ثبت شدهاند (www.storebot.me/best_new/adult). باتهای غیراخلاقی دیگر با عناوین مختلف در بخشهایی مانند سلامت، آموزش، فیلم و عکس و ... فعالیت میکنند. نکته مهم دیگر این است که بسیاری از این روباتها توسط سرورهای وبگاههای مستهجن ایجاد شدهاند. (این رقم در پنج ماه گذشته تنها 250 عدد بود)
جالب است بدانید همزمان با تبدیل شدن این خطرات به یک چالش بزرگ و هشدار پلیس فتا به این شبکه بابت فعالیت گروههای معاند و فاسد، پس از رصد آخرین وضعیت این گروهها معلوم شد بسیاری از کاربران تلگرام در حال مهاجرت به شبکه لاین هستند ولی باز هم در مقایسه با آمار کلی، تعداد روباتهای فعال تلگرام هنوز بسیار زیاد است.
در چند ماه اخیر، این شبکه اجتماعی دچار اختلال و کندی شد و از همان آغاز، اتهاماتی در زمینه ایجاد اختلال در این شبکه، به ایران نسبت داده شد. این در حالی بود که بعدها تلگرام تمامی اختلالات به وجود آمده را بر عهده گرفت. تلگرام اعلام کرده بود که دلیل اصلی بروز مشکل در این شبکه، حجم بالای کاربران بود.
در حال حاضر، این نرمافزار پیامرسان، بهصورتهای مختلف در دسترس است. کاربران مختلف میتوانند انواع نسخههای آن را برای رایانههای شخصی، تلفنهای همراه اندرویدی، تلفنهای همراه با سیستم عامل iOS و یا تلفنهای همراه دارای ویندوز فون (WP) از وبگاههای مختلفی نظیر فروشگاه نرمافزاری گوگل، وبگاه رسمی تلگرام و بسیاری از وبگاههای دیگر دریافت کنند. نسخه تحت وب این نرمافزار نیز ارائه شده است که از وبگاه تلگرام قابل دانلود است.
https://web.telegram.org/#/login
یکی از دلایل استقبال کاربران از این شبکه اجتماعی، ادعای سازندگان آن مبنی بر امنیت بالای این شبکه اجتماعی است. سازندگان تلگرام، جایزهای 200 هزار دلاری برای هک این شبکه اجتماعی تعیین کردهاند.
سازندگان این شبکه اجتماعی، در صحبتهای خود مدعی شدهاند:
- هدف ما جلوگیری از ورود سازمانهای اطلاعاتی آمریکا و روسیه به مکاتبات مردم است.
- ما مکاتبات را به نحوی رمزنگاری میکنیم تا در فضای مجازی هیچ ردی از آنها باقی نماند.
- این مکاتبات خود ویرانگرند و بعد از مدتی نابود میشود.
- این پیامرسان، یک پیامرسان بدون تبلیغات و لینکهای مزاحم است.
- ما حریم خصوصی کاربران را پس خواهیم گرفت.
در حال حاضر، این شبکه اجتماعی شش سرور فعال دارد که آخرین سرور آن با امکانات خاص، برای استفاده در سرویس روباتساز جدید این نرمافزار، تعبیه شده است. اسامی این سرورها، بدین شرح است:
- Web.telegram.org
- Telegram.org
- Desktop.telegram.org
- Core.telegram.org
- My.telegram.org
- Storebot.me(این سرور فقط مخصوص روباتهای تلگرام است)
نقش تلگرام در فضای سیاسی انتخابات اخیر
الجزیره در گزارشی اعلام کرد تلگرام، بهعنوان یکی از ابزار اصلی راهاندازی کمپینهای انتخابات ایران به کار رفت. با توجه به برخی گزارشها، یکچهارم ایرانیان از این پیامرسان استفاده میکنند. الجزیره نوشت: تلگرام آخرین میدان نبرد برای محافظهکاران و کاندیداهای اصلاحطلب در مبارزات انتخاباتی ایران بود.
تلگرام، در زبان برخی فعالان سیاسی، بهعنوان «یک ضرورت زندگی در ایران» و نرمافزاری که انقلابی را در ایران ایجاد کرد، نام برده شده است.
نکات قابلتأملی از تلگرام
- بسیاری از کارشناسان یکی از بزرگترین نتایج جنگ ادراکی در شبکههای اجتماعی را توسط شبکه روسیزبان ویکی در کریمه نامیدند، زیرا یکی از مهمترین شبکههایی که به مردم کریمه حس جداییطلبی را از سالها قبل القا کرده بود همین شبکه ویکی دانست که اکنون سران این شبکه پس از موفقیتهای خود در سطح شبکه اجتماعی، به این نتیجه رسیدند که با توجه به کوچ کاربران از شبکههای مجازی غیر موبایلی به موبایلی میبایست شبکهای موبایلی طراحی کنند تا اهداف خود را با سرعت بیشتری به سرعت 24 ساعته عملیاتی سازند که نتیجه آن ساخت و تولید شبکه اجتماعی تلگرام شد.
- خبری که چندی پیش منتشر شد و به بمب خبری در حوزه شبکههای پیامرسان تبدیل شد، موضوع آن خبر این بود که تلگرام از تمامی پیامرسانها در ارسال پیام پیشی گرفت و توانست رکورد جدیدی را در جابهجایی پیام به خود اختصاص دهد، 15 میلیارد پیام تنها در ماه فوریه توسط یکصد میلیون کاربر جابهجا شد که این تعداد پیام توسط این تعداد کاربر در نوع خود بینظیر است تا جایی که این پیامرسان توانست گوی و میدان را در این ماه از مسنجر فیسبوک که تا پیش از این رکورددار انتقال پیام بود برباید. حال آنکه بیشترین کاربر تلگرام را کاربران ایرانی تشکیل میدهند و از طرفی فوریه ماهی بود که در ایران انتخابات صورت گرفت.
- این پیامرسان چند سال پیش در چین به دلیل کمک به معاندین دولت و سازمانهای حقوق بشری مسدود شد زیرا این شبکه به سازماندهی تظاهرات ضد دولتی کمک کرده بود.
- با اینکه مدیران تلگرام در بسیاری از سخنان خود گفته بودند که به درخواست ایران و به دلیل جلوگیری از مسدود شدن این پیامرسان برای کاربران ایرانی تمهیداتی اندیشیدند که فیلترینگ هوشمند بر روی شبکههای غیراخلاقی و ضد دولتی صورت گیرد ولی اکنون شاهدیم کانالهای معاندین بهخصوص منافقین، مجاهدین، جداییطلبان و معترضان بهراحتی در این شبکه دارای کانال و بات هستند و در آن مطالب دروغین قرار میدهند، بهخصوص در ایام انتخابات.
- این پیامرسان در سال 2013 که فعالیتش را بهصورت رسمی آغاز کرد تنها با 100 هزار کاربر بودجهای معادل 12 میلیون دلار دریافت کرد، ولی تاکنون کسی نمیداند در سال 2016 این پیامرسان با 100 میلیون کاربر چه میزان بودجه دریافت میکند.
- تلگرام روزانه بهطور میانگین 350 هزار عضو را به خود جذب میکند که حداقل 20 درصد این تعداد کاربران ایرانی هستند.
- برخی رسانهها مدعی هستند سازمانهای امنیتی روسیه به تلگرام، دسترسی ندارند؛ اما مشکلی که تلگرام با آن روبهرو است، اعتراض و واکنش برخی کشورها به آن است. شایانذکر است چندی پیش عربستان، دسترسی به تلگرام را مسدود کرد.
- چندی پیش حسابرسمی تلگرام در توییتر نوشت: «همه اطلاعات کاربران ایرانی تلگرام در آمستردام قرار دارد و قرار خواهد داشت و این پیامرسان با هیچ دولتی وارد معامله نشده است.»
استفادهی تروریسم از تلگرام
یکی دیگر از گروههایی که از تلگرام استفاده میکنند، داعش است. این گروه از این نرمافزار برای انتقال پیامها و جذب نیرو استفاده میکند. استفادهی تروریستها از تلگرام در حوادث پاریس در سال گذشته نیز باید به این مطالب، افزود. به همین دلیل تلگرام 78 کانال داعش را فیلتر کرد.
همچنین برخی حقوقدانان روسیه از سرویس امنیتی این کشور (FSB) درخواست کرده بودند تا پیامهای ردوبدل شده در تلگرام را بهمنظور کنترل داعش، زیر نظر بگیرد.
مشکلات امنیتی تلگرام و سو استفادهی هکرها
1. برخی محققان امنیت اطلاعات دانمارکی گفتهاند: «تلگرام از روش رمزگذاری بهرهمند شده که کاملاً قدیمی و نخنما شده است و به دهه 1990 میلادی تعلق دارد. به نظر من شرکتهای اینچنینی باید به دنبال جایگزینی راهکارهای جدیدتر باشند. وجود حفرههای امنیتی در ساختار بلوکها میتواند به دیگران امکان استفاده از روشهایی برای شبیهسازی بلوکها و نهایتاً خواندن بدون اجازه مکالمات ردوبدل شده را بدهد. این موضوعی است که نمیتوان آن را انکار کرد.»
2. بهروز کمالیان، مدیر گروه امنیتی آشیانه اظهار داشت: یکی از اعضای گروه امنیتی آشیانه بنام پیمان دالوند که کارشناس شناسایی آسیبپذیری تحت وب است چند ساعت پیش موفق به کشف حفره امنیتی در نرمافزار پیامرسان تلگرام شده است.
وی افزود: تلگرام یک نرمافزار پیامرسان است که در کنار سایر دستگاههای ارتباطی در تلفنهای همراه مورداستفاده قرار میگیرد و این سیستم پنل تحت وب را نیز داراست که در هفته گذشته از این پنل دو آسیبپذیری کشف شد.
کمالیان ادامه داد: این باگ امنیتی با عنوان جعل درخواست در صفحه مدیریت تحت وب این نرمافزار شناسایی شده که بهصورت کنترل از راه دور با تلفنهای همراه ارتباط برقرار میکند و به حفره امنیتی CSRF معروف است.
وی درباره مشخصات این حفره امنیتی گفت: در تلگرام سرویسی وجود دارد که با استفاده از آن میتوان حساب کاربری در تلگرام را غیرفعال کرد و این حفره میتواند با جعل درخواست برای کاربران از طریق لینک ارسالی تلگرام در محیط چتها و یا سایر صفحههای وب ارسالشده که پس از استفاده از آن تمامی اطلاعات و حساب کاربری فرد در تلگرام از بین خواهد رفت.
کمالیان همچنین تصریح کرد: آسیبپذیری دیگری از تلگرام کشف شد که با درخواست فراموشی رمز عبور، این گزینه بهصورت کد مخدوش شده (هش شده) قابلمشاهده است.
3. هکرها با استفاده از جعل نام و تصویر تلگرام، طعمه را به دام انداخته و داخل حساب کاربری تلگرام فرد میشوند. مراحلی که هکر انجام میدهد تا با استفاده از جعل نام و تصویر تلگرام، طعمه را به دام انداخته و داخل حساب کاربری تلگرام فرد شوند به این طریق است که با یک نام جعلی و تصویر لوگوی تلگرام را برای کاربر ارسال میکند.
معرفی وبگاه رسمی نرم افزار پیامرسان تلگرام:
برای بررسی هر چه بهتر خدمات و امکانات ارائه شده در این نرم افزار پیامرسانی، ابتدا به سراغ وبگاه رسمی این پیامرسان رفتیم. وبگاه اصلی تلگرام به نشانی https://telegram.org/، پایگاه اصلی این نرم افزار به حساب میآید و کاربران میتوانند با مراجعه به این وبگاه، ضمن کسب اطلاعات در مورد این نرم افزار و قابلیتهای آن، نسخههای مختلف آن را برای دستگاههای مختلف دانلود کنند.
بخشهای مختلف وبگاه رسمی نرمافزار پیامرسان تلگرام:
1- صفحه دانلود نسخههای مختلف نرمافزار تلگرام و نسخه تحت وب:
در این صفحه کاربران میتوانند نرمافزار تلگرام را برای دستگاههای دلخواه دانلود کنند. در انتهای این صفحه، تلگرام کدهای استفادهشده در برنامهنویسی نسخههای مختلف این پیامرسان را برای استفاده کاربران قرار داده است.
https://telegram.org/apps
2- صفحه باتها و کدهای برنامهنویسی مورداستفاده در تلگرام
در این بخش، تلگرام دو مدل کاربردی برای کاربران خود فراهم کرده است. در مدل اول، تلگرام به کاربران خود این قابلیت را داده است تا بهتنهایی و با چند دستور ساده بتوانند یک روبات طراحی کنند که این روبات پیامها، عکسها، فیلمها و موسیقیهای دلخواه طراح روبات را در فضای تلگرام منتشر میکند. توضیحات مربوط به نحوه ساخت روبات در تلگرام در آدرس https://core.telegram.org/bots آمده است. پیشازاین و در نسخههای قبلی تلگرام، کاربران باید حداقل اطلاعات برنامهنویسی را آموزش میدیدند تا بتوانند یک روبات ساده برای کار در تلگرام بسازند، اما در نسخه آخر (نسخه شماره 3)، این کار بهسادگی و تنها با استفاده از چند دستور پیشفرض، امکانپذیر شده است.
برای ساخت روبات، ابتدا کاربر باید در این پیامرسان عضو شده باشد. پس از ورود به محیط تلگرام، کاربر برای ساخت یک روبات باید واژه @botfather را در صفحهای که مربوط به خود تلگرام است، جستجو کند. البته درصورتیکه کاربر عضو این شبکه اجتماعی باشد از طریق وبگاه تلگرام میتواند اقدام به ساخت روبات تلگرام نماید. پس از ورود به این صفحه، باید بر روی دستور Send Massege کلیک کرده تا وارد صفحه گفتگو با باتفادر (botfather) شود. پس از ورود به صفحه گفتوگو با ی باتفادر و ارسال کلمه start، این ربات برای کاربر یک دستورالعمل ارسال میکند که با استفاده از آن میتوان اقدام به ساخت روبات کرد. دستورالعمل مذکور به شرح زیر است.
اساس کار باتفادر به این صورت است که دستوراتش را در قالب «دستور موردنظر/» دریافت میکند.
دستورات نوشته شده در کادر بالا به شرح ذیل است:
- برای ساخت ربات جدید newbot/ را ارسال کنید.
- برای ایجاد و دریافت توکن token/ را ارسال کنید. این توکن یک کدشناسایی است که برای معرفی روبات ساخته شده در تلگرام مورد استفاده قرار میگیرد.
- برای منقضی کردن توکن revoke/ را ارسال کنید. در این صورت کاربر میتواند با ارسال دستور قبلی یک توکن جدید دریافت کند.
- برای نوشتن توضیح مختصر در مورد روبات (که در شروع چت با آن نوشته می شود) setdescription/ را ارسال کنید.
- برای نوشتن توضیحی مختصر (که در پروفایل روبات نشان داده میشود) setabouttext/ را ارسال کنید.
- برای تغییر عکس پروفایل روبات setuserpic/ را بزنید. در صورت لزوم میتوان با ارسال مجدد همین دستور یک عکس جدید برای روبات آپلود کرد.
- برای نوشتن دستورات مدیریت روبات setcommands/ را ارسال کنید. این دستورات فقط رابط بین روبات و سرور است.
- با setjoingroups/ میتوانید اجازه دهید روبات شما در گروهها اضافه شود.
- با setprivacy/ میتوانید تعیین کنید روبات شما به چه پیامهایی حساس باشد. در حقیقت کاربر میتواند با استفاده از این دستور، مشخص کند که روبات بر اساس چه کلماتی جستجو شود.
- با cancel/ میتوانید عملیات فعلی را متوقف کنید.
- با استفاده از دستور delete/ میتوان روبات را کلاً پاکسازی کرد.
مرحله بعدی، پیکربندی روبات است. در این مرحله کاربر با استفاده از کد API که بعد از ساخت روبات دریافت کرده، میتواند روبات خود را پیکربندی کند. بدین منظور کاربر باید بعد از ساخت روبات به شناسه کاربری @paquebot مراجعه کرده و با ارسال دستور *addbot/ و قرار دادن کد API بهجای * روبات پیکربندی میشود. این کد، همان کدی است که کاربر بعد از ساخت اولیه روبات، دریافت کرده است. همچنین شما میتوانید با استفاده از ارسال دستور token/، یک کد API جدید دریافت کنید.
بعد از پیکربندی اولیه روبات، کاربر میتواند به آن مراجعه کرده و با ارسال دستور paquebot/ به روبات خود، هر دستور یا فایلی را که میخواهد به روبات خود ارسال نماید تا فایل مورد نظر از طریق آن، به کلیه مشترکان روبات تازه ساخته شده ارسال شود.
در مرحله بعدی و با استفاده از لینک https://zapier.com/، میتوان امکانات مختلفی را به روبات اضافه کرد.
بعد از اضافه کردن امکانات دلخواه به روبات، کاربر باید روبات خود را در سرور اصلی این روباتها به آدرس http://storebot.me/ ثبت کند تا روبات در لیست روباتهای فعال مشاهده شود. نکته پایانی این است که سازنده روبات میتواند با ارسال دستور locale fa/ به روبات، آن را فارسی کند.
• در وبگاه اصلی تلگرام و در ادامه صفحهای که مربوط به توضیحات باتفادر است، امکانی برای کاربران فراهم شده است که با استفاده از آن، کاربران میتوانند از کدهای استفاده شده توسط برنامه نویسان تلگرام استفاده کنند و برنامه جدیدی با استفاده پلتفرم تلگرام بسازند. تنها شرط تلگرام برای استفاده از این کدها، ثبت برنامه مورد نظر در وبگاه تلگرام است. در این قسمت، کدهای برنامهنویسی برای ساخت و ارتقای روبات از طریق دیگر و مخصوص برنامه نویسان قرار داده شده است.
3- صفحه پروتکلهای مورد استفاده در نرم افزار پیامرسان تلگرام
در این قسمت، پروتکلهای مورد استفاده در این پیامرسان معرفی شده است.
https://core.telegram.org/mtproto
4- صفحه نمای کلی برنامهنویسی:
در این قسمت، نمای کلی برنامهنویسی استفاده شده در تلگرام و ساختار آن برای مطالعه کاربران قرار داده شده است.
https://core.telegram.org/schema
نتیجه گیری:
شبکه اجتماعی تلگرام، با توجه به امکانات خاصی که برای کاربران در نظر گرفته است، میتواند در مواقع حساس به ابزار مناسبی برای انتشار اخبار کذب و شایعه پراکنی تبدیل شود. هم اکنون نیز تعدادی از کاربران با سوء استفاده از امکاناتی که در اختیار آنها قرار گرفته است، سبب بروز معضلاتی در این شبکه اجتماعی شدهاند. البته مشخص است چرا و به چه نیتی سازندگان این شبکه اجتماعی، چنین چیزی را با این تعداد از امکانات، نظیر تنوع نامحدود در استیکر و گیف، عدم محدویت در ساخت و مدیریت روبات، کانال و سوپر گروهها در اختیار کاربران خود قرار داده اند. حسابهای کاربری، کانالها و روباتهای متعدد معاندین خود گواه این موضوع است.
بهعلاوه در آیندهای نهچندان دور تلگرام بهعنوان رسانهای برای رساندن پیامهای سیاسی، اجتماعی و... خواهد شد که بهنوبهی خود امکان دارد به ابزاری برای وقوع انقلابها، ایجاد تحولات و فعالیتهای تروریستی در یک کشور تبدیل شود؛ مخصوصاً برای کسانی که به دلایل گوناگون، نمیتوانند از وسایل ارتباطجمعی دیگر استفاده کنند.