راهکار قرآنی مقابله با مخالفان
انسان در زندگی با افرادی مواجه می شود که نمی تواند با آنان ارتباط سالم اجتماعی داشته باشد. گاه این مشکل از سوی خود شخص است که یک اختلال و بیماری روانی است و گاه از دیگری ایجاد می شود که یک اختلال در دیگری است. در تقابل با بیماری خود راهکارهایی در قرآن بیان شده است که مد نظر ما در این جا نیست؛ بلکه مراد راهکار مقابله با افرادی است که به تعبیر قرآن از جهالت بی معنای بی خردی و سفاهت رنج می برند و دل ها و روان ایشان بیمار است و رفتاری بی خردانه و جاهلانه از خود بروز می دهد.
خداوند در قرآن برای مقابله با چنین افرادی راهکار خویشتن داری را در دو مرتبه احسان و کرامت را مطرح می کند.
در مرتبه احسان ، خویشتن دار نه تنها احساسات منفی خویش را نشان نمی دهد، بلکه با عفو و گذشت از سخنان و رفتار درشت وی عبور می کند:وَعِبَادُ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى ٱلْأَرْضِ هَوْنًۭا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ ٱلْجَٰهِلُونَ قَالُوا۟ سَلَٰمًۭا ؛بندگان (خاص خداوند) رحمان، کسانی هستند که با آرامش و بی‌تکبّر بر زمین راه می‌روند؛ و هنگامی که جاهلان آنها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گویند)، به آنها سلام می‌گویند (و با بی‌اعتنایی و بزرگواری می‌گذرند)؛ (فرقان، آیه 63)
در مرتبه اکرام و کرامت نه تنها از آن عبور می کند بلکه احساسات خویش را چنان مهار و مدیریت می کند که به جای احساسات منفی نسبت به مخالفان احساسات مثبت بروز دهد. خداوند در این باره می فرماید: وَٱلَّذِینَ لَا یَشْهَدُونَ ٱلزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا۟ بِٱللَّغْوِ مَرُّوا۟ کِرَامًۭا ؛و کسانی که شهادت به باطل نمی‌دهند (و در مجالس باطل شرکت نمی‌کنند)؛ و هنگامی که با لغو و بیهودگی برخورد کنند، بزرگوارانه از آن می‌گذرند. (فرقان، آیه 72)
در حالت کرامت نه تنها صفحه رفتار بد دیگران را ورق می زنند و به صفحه سپید می رسند که گویی اولین ارتباط برقرار شده بلکه گام بلند کرامت را برداشته و به آنان خدمتی می کند و نیکی می کند.
پیامبر(ص) که پیامبر مکارم اخلاقی و دارای خلق عظیم الهی است، راهکار خویشتن داری را در تعامل و مقابله با مخالفان در پیش گرفته است. این گونه است که رفتارهای ایشان هماره کریمانه بوده است. خداوند در بیان نمونه ای این مقابله خویشتن دارانه با مخالفان منافق می فرماید:وَمِنْهُمُ ٱلَّذِینَ یُؤْذُونَ ٱلنَّبِىَّ وَیَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌۭ ۚ قُلْ أُذُنُ خَیْرٍۢ لَّکُمْ یُؤْمِنُ بِٱللَّهِ وَیُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَرَحْمَةٌۭ لِّلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ مِنکُمْ ۚ وَٱلَّذِینَ یُؤْذُونَ رَسُولَ ٱللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌۭ ؛ از آنها کسانی هستند که پیامبر را آزار می‌دهند و می‌گویند: «او آدم خوش‌باوری است!» بگو: «خوش‌باور بودن او به نفع شماست! (ولی بدانید) او به خدا ایمان دارد؛ و (تنها) مؤمنان را تصدیق می‌کند؛ و رحمت است برای کسانی از شما که ایمان آورده‌اند!» و آنها که رسول خدا را آزار می‌دهند، عذاب دردناکی دارند! (توبه، آیه 61)
خداوند در این آیه بیان می کند که چگونه پیامبر(ص) در برابر آزار و اذیت منافقان راه کرامت در پیش گرفت و با آن که می دانست که ایشان دروغ می گویند، ولی دروغ ایشان را راست قلمداد می کرد و هر چه می گفتند بر محمل خیر بار می کرد ، به طوری که منافقان خودشان این اتهام را می زدند که پیامبر(ص) ساده دل و ساده لوح است که هر چه می گویند باور می کند، در حالی ایشان در تقابل با این مخالفان موذی ، راه خویشتن داری بر اساس کرامت را در پیش گرفت که اوج اخلاق مداری در تعامل با دیگران است. از این روست که خداوند در توصیف تقابل پیامبر(ص) با این مخالفان بر اساس اصل خویشتن داری در بروز احساسات منفی بلکه ابراز احساسات مثبت ، به اذن خیر تعبیر می کند که سادگی آن حضرت(ص) برای خیررسانی به کسانی است که او را اذیت می کنند.